Inspekcja Ochrony Środowiska przeprowadziła w 2022 r. kilkaset kontroli sprzedawców w zakresie marnowania żywności. Działania te mają na celu zmniejszyć skalę powstawania odpadów żywnościowych. W nieco ponad połowie przypadków wykryto naruszenia.
Marnowanie żywności w Polsce i na świecie
Według szacunków Polacy marnują prawie 5 mln ton żywności rocznie, z czego aż 60% żywności trafia do kosza ze stołów w naszych domach.
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska zachęca do tego, by nie wyrzucać jedzenia. Jednym ze sposobów na ograniczenie marnowania żywności jest dzielenie się nią, np. korzystając z coraz popularniejszych jadłodzielni.
Według Organizacji Narodów Zjednoczonych co roku marnuje się 1,3 mld ton żywności nadającej się do spożycia. To 1/3 produkcji żywności na Ziemi. Czyli w każdej sekundzie marnujemy ok. 40 ton żywności. Ponad 800 milionów ludzi na świecie cierpi z powodu głodu, a dwa miliardy jest niedożywionych. Z kolei w krajach wysokorozwiniętych, w tym w Polsce, mamy do czynienia ze zjawiskiem marnowania żywności.
W Polsce na etapach produkcji, przetwórstwa, dystrybucji i konsumpcji rocznie marnuje się prawie 5 mln ton żywności. Czyli na jednego Polaka przypada średnio 127 kg zmarnowanej żywności w ciągu roku. Co pokazuje, że skala marnowania jest ogromna. Podkreślenia wymaga, że najwięcej żywności marnują konsumenci, aż 60% wyrzucanego jedzenia pochodzi z gospodarstw domowych.
Marnowanie żywności wpływa negatywnie na środowisko naturalne, ponieważ wiąże się z utratą cennych zasobów (wody i energii, które potrzebne są do jej wyprodukowania, paliw, które zużywamy by przewieźć wyprodukowaną żywność od producenta do klientów). Ponadto marnowanie żywności przyczynia się do uwalniania gazów cieplarnianych do atmosfery oraz do produkowania dużej masy odpadów żywnościowych. Co więcej, marnowanie żywności wpływa również negatywnie na budżet domowy.
Marnowanie żywności to problemem zarówno ekonomiczny i etyczny, jak i środowiskowy, a działania Inspekcji Ochrony Środowiska w tym kontekście stanowią odpowiedź na przepisy wynikające z ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności. Ustawa ta określa zasady postępowania z żywnością, obowiązki nakładane na sprzedawców w celu przeciwdziałania jej marnowaniu oraz negatywnym skutkom społecznym, środowiskowym i gospodarczym wynikającym z marnowania żywności.
Zgodnie z przepisami sprzedawca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży powyżej 250 m.kw., w której przychody ze sprzedaży żywności stanowią co najmniej 50% przychodów ze sprzedaży wszystkich towarów, zobowiązany jest do zawarcia umowy dotyczącej nieodpłatnego przekazywania żywności lub wpłaty na rachunek bankowy organizacji pozarządowej opłaty za marnowanie żywności. Obowiązkiem sprzedawcy (wspólnie z organizacją, z którą zawarł umowę) jest również prowadzenie kampanii edukacyjno-informacyjnych w zakresie racjonalnego gospodarowania żywnością.
Inspekcja Ochrony Środowiska kontroluje sprzedawców żywności, którzy zostają wytypowani w skali poszczególnych województw i spełniają określone prawnie kryteria oraz organizacje pozarządowe, z którymi sprzedawcy żywności zawarli umowę na nieodpłatne przekazywanie żywności.
Ponad 200 kontroli sprzedawców i organizacji
W 2022 r. wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska przeprowadzili 234 kontrole sprzedawców żywności i organizacji pozarządowych, z którymi sprzedawcy zawarli umowę na nieodpłatne przekazywanie żywności. Dwieście sześć kontroli dotyczyło sprzedawców żywności, a reszta – organizacji pozarządowych.
W nieco ponad połowie przypadków (118) wykryto naruszenia. Najwięcej nieprawidłowości (74) związanych było z opłatą za marnowanie żywności. Sprzedawcy nie wnosili opłat, robili to nieterminowo lub w niepełnej wysokości. Zdarzało się również, że nieprawidłowo ustalali kwotę opłaty albo masę marnowanej żywności.
W 61 przypadkach naruszenia były związane ze sprawozdaniami składanymi przez sprzedawców żywności i dotyczyły ilości zmarnowanej żywności oraz opłaty za zmarnowaną żywność do Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Czternaście spraw dotyczyło sprawozdań organizacji pozarządowych w zakresie ilości otrzymanej żywności i sposobu jej zagospodarowania.
Z kolei kontrole przestrzegania obowiązku prowadzenia kampanii edukacyjno-informacyjnych w jednostce handlu w zakresie racjonalnego gospodarowania żywnością oraz przeciwdziałania marnowaniu żywności wykazały 34 przypadki nieprawidłowości, w tym za niezawarcie umowy z organizacją pozarządową, nieterminowe zawarcie umowy lub nieumieszczenie w umowie wymaganych ustawą postanowień.
Ponadto 30 sprzedawców nie dopełniło obowiązku zamieszczenia informacji o wysokości należnej opłaty lub wartości żywności przekazanej organizacjom pozarządowym w sprawozdaniu finansowym oraz na stronie internetowej.
W wyniku przeprowadzonych kontroli wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska podjęli szereg działań pokontrolnych: wydali 94 zarządzenia pokontrolne, udzielili 4 pouczeń, skierowali 5 wniosków do sądu o ukaranie, 10 wystąpień do innych organów, 1 wystąpienie do kontrolowanego podmiotu, a także wydali 5 decyzji odstępujących od wymierzenia kary pieniężnej, 13 decyzji administracyjnych, wymierzających kary pieniężne na kwotę 26 500 zł oraz nałożyli 2 grzywny na kwotę 800 zł.
Rola sprzedawców żywności w przeciwdziałaniu marnowaniu żywności
Sprzedawcy żywności są zobowiązani do zawierania umów z organizacjami pozarządowymi, w ramach których przekazują im żywność, która w przeciwnym razie uległaby zmarnowaniu. Żywność przekazana do organizacji pozarządowych służy do przygotowania posiłków oraz wzbogacania ich, do wydawania paczek żywnościowych oraz do przekazywania żywności organizacjom współpracującym – np. do domów dziecka, domów samotnej matki. Pomoc najczęściej trafia do osób bezdomnych, samotnych, o niskich dochodach, osób z niepełnosprawnościami, rodzin wielodzietnych oraz osób starszych.
Warto podkreślić, że sprzedawcy żywności wnoszą opłaty za zmarnowaną żywność do organizacji pozarządowych, które mogą zostać wykorzystane na działania związane m.in. z przeciwdziałaniem marnowaniu żywności.
Nieocenione są również kampanie edukacyjne, prowadzane przez sprzedawców żywności we współpracy z organizacjami pozarządowymi – edukują społeczeństwo w zakresie racjonalnego gospodarowania żywnością oraz przeciwdziałania marnowaniu żywności.
Jadłodzielnie
Bardzo ważne jest to, że jadłodzielnie są dla wszystkich. Każdy może śmiało wziąć z niej to, na co ma akurat ochotę i to bezpłatnie. Nic nie powinno wylądować w naszych koszach na odpady. Pamiętajmy jednak, żeby przynosić produkty, które sami moglibyśmy zjeść. Mogą być nawet te po dacie „najlepiej spożyć przed”, ale mieszczą się w terminie „należy spożyć do”. Pakujmy wszystko szczelnie, w czyste opakowania. Do domowych wyrobów koniecznie dodajmy skład i datę przygotowania. Produkty suche mogą być napoczęte, ale powinny być szczelnie zamknięte. W jadłodzielniach nie zostawiajmy nadgniłych rzeczy, surowego mięsa, dań z surowymi jajami czy niepasteryzowanym mlekiem.
